Kochając osobę z zaburzeniem osobowości borderline
Nasze wpisy
- 10 czerwca, 2023
- Autor: PAULA FLORCZYK
Kochając osobę z zaburzeniem osobowości borderline
Borderline – zaburzenie osobowości naszych czasów
Borderline (zaburzenie z pogranicza albo pograniczne) do literatury psychiatrycznej i psychoanalizy wprowadził pod koniec lat trzydziestych Stern (1938 za: Goldstein, 2003). Pojęcie BPD, wprowadzone w połowie XX wieku, klinicznie uważano za zawieszenie między nerwicą (neurotyzmem/neurozą?) a psychozą – stąd rzeczone „na pograniczu”, którego rzekome istnienie jest poddane sceptycznej krytyce przez wielu klinicystów. Z czasem BPD ewoluowało do pojemnej kategorii zaburzenia osobowości jako klasyfikacji diagnostycznej (DSM-5). Na podstawie historycznego kontekstu można stwierdzić, iż początkowo diagnoza borderline spotykała się z głośnym sprzeciwem kobiet, gdyż patrzyły na nią przez pryzmat nacisku i wymuszania kontroli nad ich wolnościami. Podobnie zresztą odnoszono się do samej epidemii histerii. Wówczas zabraniano kobietom niemalże wszystkiego a objawy rzeczonego zaburzenia uwydatniały rzekomą niemożność podporządkowania się ze względu na burzliwą impulsywność, pogoń za pożądaniem i wyzywającymi instynktami (Appignanesi, 2021). Współcześnie, jest to jedno z najbardziej nadrozpoznawalnych zaburzeń w podręcznikach diagnostycznych, chociaż wielu pacjentów z tej grupy może cierpieć na inne medyczne schorzenia natury psychicznej, np.: zaburzenie depresyjne, zaburzenie z objawami somatycznymi lub zaburzenia związane z substancjami psychoaktywnymi (Morrison, 2016). Zaburzenie osobowości borderline współwystępuje również z innymi zaburzeniami psychicznymi, np.: z uzależnieniem od alkoholu i narkotyków, zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym czy zaburzeniami maniakalno-depresyjnymi (Cierpiałkowska, 2017).
Podejścia psychoterapeutyczne w leczeniu borderline
TERAPIA SCHEMATÓW, zapoczątkowana przez Jeffreya Younga, to integracyjne podejście terapeutyczne, łączące w sobie elementy: koncepcji poznawczo-behawioralnej, nurtu psychodynamicznego i humanistycznego, teorii przywiązania Bowlby’ego, analizy transakcyjnej Berne’a, teorii relacji z obiektem, Gestalt oraz terapii skoncentrowanych na osobie. Terapia schematów w znacznej mierze koncentruje się na opracowaniu problematycznych emocji. Fundamentalnym założeniem jest, że zmiana w funkcjonowaniu poznawczym nie zawsze jest tożsama z poprawą regulacji na poziomie emocjonalnym. W okresie dzieciństwa, wskutek interakcji wielu czynników (takich jak: temperament dziecka, style rodzicielskie czy traumatyczne doświadczenia) dochodzi do kształtowania się wczesnych nieadaptacyjnych schematów. Zawarte są w nich wrażenia zmysłowe, doświadczone emocje i działania z nadanym znaczeniem, wspomnienia, fantazje. Przyjmują postać filtrów, za których pomocą ludzie porządkują, interpretują i przewidują świat. Young nadmienia o podstawowych potrzebach okresu rozwoju nieadaptacyjnych schematów: potrzebie bezpiecznego przywiązania, autonomii, uznania, realistycznych granic oraz spontaniczności i zabawy. Model trybów początkowo opracowany został na podstawie doświadczenia klinicznego w leczeniu pacjentek z zaburzeniem osobowości typu borderline, a następnie rozszerzony został na pacjentów obu płci (Finogenow).
Do typowych układów trybów w obliczu zaburzenia borderline zaliczamy: porzucone/maltretowane dziecko; złoszczące się/impulsywne dziecko; karzącego rodzica; odłączonego obrońcę. W opozycji można przedstawić zdrowe tryby, poddawane wzmocnieniu i nagradzaniu, czyli np. Zdrowego Dorosłego i Szczęśliwe Dziecko (Young, 2012). Osobowość borderline obejmuje wiele nieadaptacyjnych schematów, m. in.: porzucenia, podatności na zranienie, podporządkowania i pesymizmu. Codzienne operowanie tak dużą ilością automatycznych i przeciwstawnych schematów – innymi słowy strategiami radzenia sobie z emocjami – odpowiada za opisywaną chwiejność. (Mącik, 2016). Zdaniem Judith Herman: „Ludzie z osobowością pogranicza z trudem znoszą samotność, lecz jednocześnie są w najwyższym stopniu nieufni. Boją się z jednej strony porzucenia, a z drugiej – dominacji, oscylują między skrajnościami: kurczowym trzymaniem się drugiej osoby i wycofaniem, totalnym poddaniem, wściekłym buntem”.
DIALEKTYCZNA TERAPIA BEHAWIORALNA to o jedno z najbardziej cenionych podejść psychoterapeutycznych do zaburzeń osobowości, którego twórczynią jest Marsha Linehan. Pojęcie słowa „dialektyczny” niesie za sobą sugestię, że psychoterapeuta przyjmuje pacjenta takiego, jakim jest w swojej autentycznej istocie; potwierdzając jego wartość, otaczając akceptacją i udzielając mu niezbędnego wsparcia. Natomiast z drugiej strony konfrontuje pacjenta z możnością i koniecznością zmiany. Metoda służy uczeniu w jaki sposób panować nad swoim życiem poprzez samowiedzę, emocjonalną regulację i zmiany kognitywne. Zastosowanie w rzeczonym podejściu odnalazł też trening uważności, czyli mindfulness (koncentracja na tu i teraz). Linehan podkreśla, że relacja terapeutyczna jest „nośnikiem, za pomocą którego terapeuta może doprowadzić terapię do skutku; jest ona także terapią”. W pierwszym przypadku relacja służy jako środek do osiągnięcia celu, a w drugim psychoterapeuta jest dla pacjenta bezpieczną bazą. Relacja terapeutyczna jest niewątpliwie najważniejsza, nie tylko w dialektycznej terapii behawioralnej. Tworzy się bezpieczna więź, dająca pacjentowi szansę, na poradzenie sobie ze skutkami wcześniejszych doświadczeń. Najważniejszym składowym komponentem w terapii jest reparenting, czyli udzielenie rodzicielskiego wsparcia, którego deficyt nastąpił w dzieciństwie – wiąże się ze stawianiem granic, odniesieniem się bezpośrednio do zachowania pacjenta z borderline a nie jego osoby (Sokołowska, 2013). DBT jest bardzo angażującym rodzajem terapii o swoistej konstrukcji, gdyż składa się z następujących komponentów: terapii indywidualnej, grupowego treningu umiejętności, kontaktu telefonicznego ze terapeutą między sesjami terapeutycznymi i zespołu konsultacyjnego dla terapeutów.
Wsparcie psychologiczne dla partnera osoby z diagnozą borderline. Charakterystyka zachowań w związku.
Pacjenci z osobowością podtypu granicznego poddają swoich partnerów absolutnej idealizacji bądź dewaluacji, relatywnie od panującej sytuacji; angażując się w aktualnie trwający bądź dawno zakończony związek emocjonalny, będący źródłem sinusoidalnych uczuć. Wykazują się wzmożoną nietolerancją na samotność. Oprócz lęku przed odrzuceniem, mamy też do czynienia z lękiem separacyjnym. Doświadczają stanów nieadekwatnej złości w obliczu rozłąki z partnerem lub w momencie jego wycofywania się z relacji. Podejmują próby uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego porzucenia przez najbliższych. Wyimaginowany bądź realny powrót kochanka może powodować wystąpienie remisji, z kolei separacja czy trwałe zerwanie więzi – kryzys i pogłębienie objawów. Niekiedy nieobecność, czy odmowa uzyskania zaspokojenia od bliskiej osoby, równają się z krzywdzącym poczuciem, że zrobili coś niewybaczalnego, co bezgranicznie ich przeraża. (Cierpiałkowska, 2004).
Partner osoby z borderline, trwa w czujności i bacznej uważności, że każde słowo bądź czyn mogą stać się pretekstem do burzliwej kłótni, wobec tego stosuje takie strategie jak ucieczka i unikanie – zarówno od własnych zranionych uczuć, jak od skrajnie impulsywnych i anhedonicznych reakcji partnera z osobowością typu borderline. Na co dzień sam musi się mierzyć z emocjonalnymi ekstremami ukochanej osoby, wiążącymi się z nieprzewidywalnością, atencyjnością, irracjonalnością i brakiem poczucia sensu; postrzegany jest przez nią zero-jedynkowo; prawdziwość jego uczuć jest podważana i kwestionowana. To trudne. Czuje się winny i odpowiedzialny za tzw. dramatyczne histerie. Uważam, że trwanie w bliskim związku przy ukochanej osobie, dotkniętej zaburzeniem z pogranicza, zasługuje na terapię wspólną na zasadzie równoległości. Partner potrzebuje pomocy psychologicznej, aby następnie mógł jej udzielić osobie, z którą dzieli przeszłość, teraźniejszość i przyszłość – podobnie, jak w trakcie lotu samolotem pouczają, aby najpierw założyć maseczkę tlenową sobie a później dziecku. Potraktujmy proces zdrowienia jako taką podróż w przestworzach, w której biorą udział dwie, kochające się osoby. Wydaje mi się, że wówczas, przy ogromnych pokładach wsparcia i zrozumienia dla osoby z zaburzeniem, niejako należy dzielić samo zaburzenie borderline przez dwa. Do jakiego stopnia emocje są zaraźliwe, czy w ogóle są? Na pewno udzielają się w synchronicznym towarzyszeniu sobie, egzystując w intymnie wykreowanym otoczeniu. Warto, aby partner osoby z zaburzeniem osobowości pochylił się nad tym, jak reaguje na postawioną diagnozę, w jaki sposób może przy tym zadbać o samego siebie, jak mogą dalej razem funkcjonować w zdrowej relacji, jak pomóc się wyciszyć, w jaki sposób stawiać granice, jak się komunikować i nauczyć się mówić o diagnozie, jak uprawomocniać zachowania bliskiej osoby (np. dostrzegam, że miał_aś_eś prawo się zezłościć!), gdzie i u jakiego specjalisty zasięgnąć wartościowej edukacji. Istnieje wiele możliwości uzyskania pomocy podczas bycia u boku osoby z borderline: można porozmawiać z ludźmi, którzy udzielają specjalistycznego, ale też przyjacielskiego wsparcia; przygotować rzetelne informacje dotyczące zaburzenia osobowości z pogranicza, aby następnie klarownie przekazywać je innym; odnaleźć bezpieczną przestrzeń, do której można by się udać w stanie wysokiego napięcia i psychicznego przeciążenia; utrzymywać kontakt z ludźmi o podobnych doświadczeniach; poświęcać się pasji i zainteresowaniom, które przynoszą przyjemność i działają kojąco (Kotlarek, 2021). Powtarzając złoty truizm, udany związek z osobą dotkniętą zaburzeniem osobowości borderline jest możliwy.
BIBLIOGRAFIA
1. Morrison, J. R., Andruszko, R., & Heitzman, J. (2016). DSM-5® bez tajemnic: praktyczny przewodnik dla klinicystów. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
2. Appignanesi, L., Dzierzgowski, J. (2021). Szalone, złe i smutne. Kobiety i psychiatrzy. Wydawnictwo: Marginesy.
3. Mącik, D. (2016). Wczesne nieadaptacyjne schematy Younga i ich związki z rysami zaburzeń osobowości w populacji nieklinicznej–badania wstępne. Psychiatria i Psychoterapia, 12(1), 3-24.
4. Gutral, J., Tylko, M. (2021). Borderline – emocje, relacje i leczenie osób z osobowością z pogranicza. Podcast Spotify: Zdrowa Głowa.
5. Finogenow, M. TRYBY SCHEMATÓW I MODELE TRYBÓW W ZABURZENIACH OSOBOWOŚCI Z KLASTRA BIC.
6. Young, J. E., Klosko, J. S. (2012). Program zmiany sposobu życia. Uwalnianie się z pułapek psychologicznych. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP
7. Sokołowska, M. (2013). Relacja terapeutyczna w terapii poznawczo-behawioralnej pacjentów z zaburzeniami osobowości. Psychoterapia 1 (164), 23-30.
8. Cierpiałkowska, L., & Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej.